ប្រាសាទព្រះធាតុបារាយណ៍មានទីតាំងស្ថិតនៅឃុំបារាយណ៍ ស្រុកស្រីសន្ធរ ខេត្តកំពង់ចាម។ ដើម្បីធ្វើដំណើរពីប្រាសាទនេះ (ដោយចេញពីក្រុងភ្នំពេញ) គេត្រូវធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ៦អា ហើយឆ្លងស្ពានព្រែកតាមាក់ទៅត្រើយខាងកើត បន្ទាប់មកបត់ឆ្វេងស្របតាមបណ្ដោយមាត់ទន្លេ។ ត្រូវធ្វើដំណើររហូតតាមផ្លូវកៅស៊ូនិងផ្លូវបេតុងរហូតដល់ទីរួមស្រុកស្រីសន្ធរ គឺទីប្រជុំជនព្រែកពោធិ៍។ បន្តដំណើរទៅទៀតប្រមាណជា ៨គីឡូម៉ែត្រទៅដល់ផ្សារព្រែកដំបូក ដែលមានវត្តកោះកែវនៅខាងឆ្វេងដៃ និងវត្តប្រាសាទវដ្ដីនៅខាងស្ដាំដៃ។ បន្ទាប់មកត្រូវបត់តាមផ្លូវដីនៅមុខវត្តប្រាសាទវដ្ដីហើយធ្វើដំណើរប្រមាណ ៧គីឡូម៉ែត្រទៀតមុននឹងទៅដល់ឃុំបារាយណ៍ ឯប្រាសាទព្រះធាតុបារាយណ៍ស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១គីឡូម៉ែត្រខាងត្បូងឃុំនេះ។
ប្រាសាទនេះសព្វថ្ងៃនៅសល់ប្រាង្គមួយធ្វើពីថ្មភក់ និងថ្មបាយក្រៀម។ ប្រាង្គនេះមានទ្វារចូលពីពីរទិស គឺខាងកើតនិងខាងលិច (គេសន្ធប់ទ្វារខាងលិចនឹងឥដ្ឋ) ឯទ្វារខាងជើងនិងត្បូងជាទ្វារបញ្ឆោត។ គេសង្ស័យថាប្រាសាទនេះមានប្រាង្គបីពីព្រោះគេឃើញមានសំណល់ចម្លាក់ផ្ដែរនិងហោជាងជាច្រើនដែលត្រូវបានយកមកប្រើប្រាស់ជាថ្មី។ តាមរយៈក្បាច់ចម្លាក់ទាំងប៉ុន្មាននេះ អាចនាំឱ្យគិតថាប្រាសាទនេះកសាងឡើងនៅសតវត្សទី១១ ក្នុងរចនាបថបាពួន។ ក្រោយមកប្រហែលអាចនៅសតវត្សទី១៤ ឬ១៥ គេបានកែប្រែប្រាសាទនេះដោយលើកដីធ្វើលានមួយទ្រវែងនៅខាងមុខប្រាសាទ ហើយយកផ្ដែនិងហោជាងមកតម្រៀបជុំវិញ ធ្វើជាឃឿនព្រះវិហារតែម្ដង។ លានបែបនេះ អ្នកស្រាវជ្រាវប្រើពាក្យថា Buddhist Terrace។ បើពិនិត្យឱ្យច្បាស់លាស់ជាងនេះទៀត យើងនៅតែឃើញការសាងសង់ព្រះវិហារនៅមុខប្រាសាទបុរាណមានពាសពេញប្រទេសកម្ពុជា។ មានឧទាហរណ៍សន្ធឹកសន្ធាប់ដូចជានៅប្រាសាទនគរបាជ័យ ខេត្តកំពង់ចាម, ប្រាសាទរកាជន្លឹង ខេត្តកណ្ដាល, ប្រាសាទភូមិប្រាសាទ ខេត្តកំពង់ធំ, ប្រាសាទចេតិយខេត្តសៀមរាប, ប្រាសាទឯកភ្នំខេត្តបាត់ដំបង ជាដើម។
And here I quote:
«នៅក្បែរទីទួលនោះផ្នែកខាងជើងមានទួលឧកញ៉ាតន។ នៅមិនឆ្ងាយពីនោះប៉ុន្មានមានទួលឧកញ៉ាភក្តី នៅផ្នែកខាងក្រោយទួលព្រះធាតុចម្ងាយ ប្រហែល ៥០០ម៉ែត្រ មានទួលបុរាណមួយគេហៅថាទួលបាសាន។ នៅខាងមុខទួលព្រះធាតុនេះមានស្លាកស្នាមទន្លេអុំ ដែលមានឈ្មោះថា ទន្លេអុំបុរស និងទន្លេអុំស្ត្រី ហើយនៅចំកណ្តាលមានវាលមួយ ជាវេទិកាសម្រាប់ស្តេចគង់ទត។ បន្ទាប់ពីទន្លេអុំនោះទៅ មានវាលប្រណាំងសេះដែលមាននៅស្លាកស្នាមជាលំអានៗ។ នៅតាមស្រែជុំវិញទួលព្រះធាតុនោះនៅពេលដែលអ្នកស្រុកធ្វើ ការភ្ជួររាស់ដីស្រែ ពួកគាត់បានប្រទះឃើញបំណែកនៃបំពង់លូបង្ហូរទឹក។ នៅក្បែរទួលព្រះធាតុនោះមានទួលមួយដែលមានលក្ខណៈជាកន្លែងឡឥដ្ឋបុរាណខ្នាតធំមួយ នៅផ្នែកខាងមុខឆៀងខាងជើងនៃទួលព្រះធាតុនោះមានស្រះទឹកធំមួយបានបន្សល់ទុកតាំងពីសម័យព្រះបាទពញាយ៉ាតមកម៉្លេះ។ ទាំងអស់នេះជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់ថាជារាជធានីបុរាណ។»
សូមបញ្ជាក់ថាការដកស្រង់ខាងលើនេះ គ្រាន់តែចង់រក្សាទិន្នន័យអំពីទីតាំង និងឈ្មោះទួលនៅជុំវិញតែប៉ុណ្ណោះ ចំពោះពាក្យដែលគេនិយាយតគ្នាមកថាទីតាំងនេះជាទីតាំងរាជធានីរបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាត និងក្រោយមកស្ដេចកន ត្រូវការការស្រាវជ្រាវបន្ថែម ហើយនោះជាអ្វីដែលក្រុមអ្នកបុរាណវិទ្យាខ្មែរ អូស្ត្រាលី និងជប៉ុនកំពុងតែរុករក។ គម្រោងស្រាវជ្រាវនេះបានធ្វើការស្រាវជ្រាវអស់រយៈពេល៤ឆ្នាំមកហើយនៅអតីតរាជធានីលង្វែក (២០១៦ដល់២០១៩) ហើយគេនឹងបន្តស្រាវជ្រាវរយៈពេល៣ឆ្នាំទៀតដោយចាប់ផ្ដើមនៅទីតាំងនេះនៅឆ្នាំនេះ (២០១៩) ហើយនឹងអាចទៅទីតាំងនៅម្ដុំវត្តស៊ីធរនៅឆ្នាំក្រោយៗ។ សំណួរចម្បងគឺ តើទីតាំងនេះពិតជាទីតាំងរាជធានីរបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាតពេលដែលព្រះអង្គចាកចេញពីក្រុងអង្គរនៅឆ្នាំ១៤៣១មែនឬយ៉ាងណា? ចំពោះរបាយការណ៍អំពីការសិក្សាទាំងប៉ុន្មាន សូមរង់ចាំការបោះពុម្ពផ្សាយនៅរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខទៀត។
ខ្ញុំបានទៅដល់ទីតាំងនេះពីរដង។ លើកទី១នៅចុងឆ្នាំ២០១៣ និងលើកទី២ កាលពីថ្ងៃអាទិត្យទី១២ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩។ កាលពីលើកទី១នោះ ខ្ញុំទៅដោយឯកឯង ដោយមានលោកតាអាចារ្យវត្តបារាយណ៍ព្រះជីវ៍ធំជូនទៅ ឯលើកទី២នេះ ទៅក្នុងលក្ខណៈផ្លូវការដោយរួមជាមួយសាស្ត្រាចារ្យ និងបុគ្គលិកសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈនាំនិស្សិតបុរាណវិទ្យា និងស្ថាបត្យកម្មទៅសិក្សាស្វែងយល់ពីការកំណាយបែបបុរាណវិទ្យា និងគោលបំណងនៃគម្រោងសិក្សានេះ។
រូបថតនៅខែធ្នូឆ្នាំ២០១៣
រូបថតថ្ងៃ១២ខែឧសភា២០១៩
[ខ្ញុំនឹងបង្ហាញចម្លាក់នៅប្រាសាទនេះនៅប្រកាសក្រោយ]
សូមអាន៖
- ច័ន្ទ វិត្ថារ៉ុង៖ ព្រះធាតុ៖ តួនាទីប្រាសាទក្នុងសម័យក្រោយអង្គរ
- Marchal Henri. Monuments secondaires et terrasses bouddhiques d’Ańkor Thom. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 18, 1918. pp. 1-40.
- Marchal Henri. Note sur la forme du stūpa au Cambodge. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 44 N°2, 1951. pp. 581-590.
- Carbonnel Jean-Pierre. Le stūpa cambodgien actuel. In: Arts asiatiques, tome 26, 1973. pp. 225-242.
- ស្រីសន្ធរ៖ ខេត្តកំពង់ចាមគ្រោងរៀបចំប្រាសាទបុរាណដែល “ហ្លួងព្រះសេ្តចកនសោយរាជ្យ” ឲ្យទៅជាតំបន់ទេសចរណ៍
- កោះសន្តិភាព៖ ៣ប្រទេសមកស្រាវជ្រាវក្នុងភូមិសាស្ត្រលង្វែកនេះ…
- Phnom Penh Post: Long thought to have been Cambodia’s capital during a ‘dark age’, digs are unearthing Longvek’s place as a centre of global trade
- Phnom Penh Post: Discoveries at former capital could change old perceptions
កំពង់ចាម កំពង់ចិត្ត 
Pingback: អតីតព្រះវិហារវត្តល្វាទេរ | កំពង់ចាម កំពង់ចិត្ត
Pingback: ប្រាសាទរកាជន្លឹង | តាម៉ាប់ យាយម៉ាប់